پرورش آبزیان، فعالیتی است که ریشه های آن به اعماق تاریخ بشر بازمی گردد. از هزاران سال پیش، انسان ها به اهمیت ماهی به عنوان یک منبع غذایی غنی و سرشار از پروتئین پی برده و تلاش هایی برای تکثیر و نگهداری آن انجام داده اند. این فعالیت که امروزه به یکی از صنایع مهم و سودآور جهان تبدیل شده، نه تنها به دلیل ارزش غذایی بالای ماهی، بلکه به خاطر مزایای متعدد اقتصادی و زیست محیطی آن نیز مورد توجه قرار گرفته است.
ماهی ها در مقایسه با سایر دام ها نظیر مرغ، گاو، گوسفند و خوک، از لحاظ نگهداری و تکثیر پیچیدگی کمتری داشته و از ضریب تبدیل غذایی بالاتری برخوردارند؛ به این معنی که برای تولید مقدار مشخصی پروتئین، نیاز به مصرف غذای کمتری دارند. همچنین، وزن مخصوص ماهی تقریباً معادل وزن مخصوص آب است که انرژی لازم برای شناور ماندن آن را به حداقل می رساند. این ویژگی ها در کنار امکان استفاده از اراضی با کیفیت پایین و حتی کاربرد همزمان آنها برای کشاورزی، پرورش ماهی را به گزینه ای جذاب و اقتصادی تبدیل کرده است. در ادامه این مقاله، به بررسی جامع تاریخچه پرورش ماهی در جهان و ایران خواهیم پرداخت و اهمیت روزافزون آن را از زوایای مختلف تبیین خواهیم کرد.
نگاهی به تاریخچه پرورش ماهی در محیط های طبیعی: طلوع آبزی پروری
تاریخچه پرورش ماهی به چندین هزار سال قبل از میلاد مسیح بازمی گردد. شواهد تاریخی نشان می دهد که تمدن های باستانی، پیشگامان این عرصه بوده اند.
اولین گام ها در چین و سومر
برخی کتب تاریخی، چینی ها را اولین پرورش دهندگان ماهی می دانند که حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح نوزادان ماهی را در مناطق طبیعی و استخرهای خاکی پرورش می دادند. در این زمینه، اولین کتاب جامع در مورد پرورش ماهی در سال ۴۶۰ قبل از میلاد توسط دانشمند چینی به نام «فان لی» به رشته تحریر درآمد که نشان دهنده عمق دانش این قوم در آن زمان است. در مقابل، نظریه دیگری نیز وجود دارد که سومریان را اولین پرورش دهندگان ماهی می شناسد و این نظریه مربوط به حدود ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است.
پس از گذشت سال ها و در سال ۶۱۸ میلادی، مجدداً محققان چینی نقش پررنگی در توسعه پرورش ماهی ایفا کردند. آنها به پرورش انواع ماهی های کپور از جمله کپور سیاه، نقره ای، علفخوار و سرگنده در استخرهای خاکی پرداختند. این دوره، نشان دهنده پیشرفت چشمگیر در روش های طبیعی پرورش ماهی و گونه های مورد استفاده بود. تا این مرحله، روش های پرورش ماهی عمدتاً بر پایه نگهداری و تکثیر ماهیان در محیط های طبیعی و استخرهای خاکی بدون دخالت بشر در فرآیند باروری آنها استوار بود. با این حال، تاریخچه پرورش ماهی نقطه عطف دیگری را نیز تجربه کرد که به لقاح مصنوعی و پرورش در محیط های کنترل شده مربوط می شود که در بخش بعدی به تفصیل به آن خواهیم پرداخت.
اهمیت پرورش ماهی: ستون فقرات امنیت غذایی و توسعه اقتصادی
همانطور که اشاره شد، اهمیت پرورش ماهی تنها به تأمین پروتئین محدود نمی شود و ابعاد گسترده تری را در بر می گیرد:
امنیت غذایی:
با افزایش جمعیت جهانی، نیاز به منابع پروتئینی نیز رو به افزایش است. پرورش ماهی راه حلی پایدار برای تأمین پروتئین حیوانی با کیفیت بالا است و می تواند به کاهش فشار بر ذخایر ماهیگیری طبیعی کمک کند.
مزایای تغذیه ای:
ماهی منبع غنی از پروتئین با کیفیت بالا، اسیدهای چرب امگا-۳، ویتامین D و B، و مواد معدنی مهم مانند ید و سلنیوم است که برای سلامت انسان ضروری هستند.
کارایی بالا در تولید:
ماهی ها در مقایسه با سایر دام ها، نرخ تبدیل غذایی بهتری دارند، به این معنی که برای تولید یک کیلوگرم وزن زنده، به مقدار کمتری خوراک نیاز دارند. این ویژگی، پرورش ماهی را از نظر اقتصادی و زیست محیطی به گزینه ای کارآمد تبدیل می کند.
استفاده بهینه از منابع:
پرورش ماهی امکان استفاده از اراضی با کیفیت پایین و حتی آب های غیر قابل استفاده برای کشاورزی سنتی را فراهم می کند. این امر به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک از اهمیت بالایی برخوردار است.
تولید کمتر گازهای گلخانه ای:
در مقایسه با دامداری سنتی، پرورش ماهی به طور کلی میزان کمتری از گازهای گلخانه ای منتشر می کند که این امر در راستای اهداف توسعه پایدار و مبارزه با تغییرات اقلیمی است.
اشتغال زایی و توسعه اقتصادی:
صنعت آبزی پروری به ایجاد فرصت های شغلی در بخش های مختلف از جمله پرورش، فرآوری، توزیع و تحقیق و توسعه کمک می کند و می تواند به رشد اقتصادی جوامع محلی و ملی منجر شود. این اقبال به پرورش ماهیان، موجب رشد اقتصادی و صنعتی کشورها شده و یکی دیگر از دلایل اهمیت کشورها به امر تکثیر آبزیان است.
این موارد، تنها بخشی از دلایل اهمیت روزافزون پرورش ماهی در جوامع مختلف بشری است که پرداختن به این امر را از یک انتخاب به یک ضرورت تبدیل می کند.
لقاح مصنوعی در ماهی: جهشی در صنعت آبزی پروری
در حالی که تاریخچه پرورش ماهی در مناطق طبیعی قدمتی دیرینه داشته و به حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بازمی گردد، روش نگهداری از ماهیان بدون دخالت بشر در امر باروری آنها انجام می شد. اما نقطه عطف و جهش بزرگ در صنعت آبزی پروری، با کشف و توسعه روش لقاح مصنوعی در قرن هفدهم میلادی رقم خورد.
اولین لقاح مصنوعی در جهان
این روش انقلابی توسط دانشمندی آلمانی به نام «لدویک یاکوبی» صورت گرفت. لدویک با جمع آوری اسپرم و تخمک ماهی های نر و ماده قزل آلا، لقاح مصنوعی را با موفقیت انجام داد. این عمل به عنوان اولین لقاح مصنوعی تخم ماهی در تاریخچه پرورش ماهی شناخته می شود. یاکوبی در همان سال ها، کتاب خود را با عنوان «تکثیر و پرورش ماهی» به نگارش درآورد که حاوی یافته های شگفت انگیز او بود.
تحقیقات و دستاوردهای لدویک یاکوبی، توجه بسیاری را به خود جلب کرد. تا اینکه در سال ۱۸۵۲ میلادی، اولین کارگاه پرورش و تکثیر ماهیان در «گیوتن گن» فرانسه احداث شد که نشان دهنده تجاری سازی و کاربردی شدن این دانش بود.
پیشرفت های نوین در لقاح مصنوعی و پرورش ماهیان
پس از آن، در سال ۱۹۳۰ میلادی، پرورش ماهیان گرمابی توسط دانشمندان برزیلی از طریق صید تخم ریزی طبیعی و لقاح مصنوعی توسعه یافت.
تاریخچه پرورش ماهی بار دیگر شاهد دستاوردهای چشمگیر محققان چینی بود. در سال ۱۹۵۸ میلادی، آنها موفق به تکثیر مصنوعی ماهی های کپور شدند. این محققان با تزریق هورمون هیپوفیز کپور معمولی به کپور سرگنده و نقره ای، به این موفقیت دست یافتند. ادامه این تحقیقات در سال ۱۹۶۰ میلادی منجر به تکثیر مصنوعی کپور علفخوار شد که این تکثیر نیز با تزریق هورمون هیپوفیز صورت گرفت. این پیشرفت ها، زمینه را برای تولید انبوه و پایدار ماهیان در محیط های کنترل شده فراهم کرد و انقلابی در صنعت آبزی پروری به وجود آورد.
تاریخچه پرورش ماهی در ایران: از باستان تا معاصر
ایران نیز دارای تاریخچه ای غنی در زمینه پرورش ماهی است که به زمان های بسیار دور بازمی گردد.
دوران باستان: “ماهی خانه” های ایرانی
در کتب تاریخی آمده است که جمشید، پادشاه اساطیری ایران، اولین فرد ایرانی در زمینه پرورش و تکثیر ماهیان بوده است. ایرانیان باستان به مکان های پرورش ماهیان «ماهی خانه» می گفتند که نامگذاری جالب و گویایی است. ماهی ها همواره به عنوان منبع غذایی مهمی مورد توجه ایرانیان بوده اند و کم و بیش در مناطق مختلف و به روش های گوناگون تکثیر و نگهداری می شدند. این امر نشان دهنده درک عمیق نیاکان ما از ارزش غذایی و اقتصادی ماهیان است.
از آغاز تاکنون: توسعه آبزی پروری نوین در ایران
اگر از تاریخچه پرورش ماهی در ایران باستان بگذریم، قدمت پرورش آبزیان به سبک نوین در کشور به سال ۱۳۰۱ شمسی بازمی گردد. در این سال، پرورش و تکثیر تاس ماهیان آغاز شد. اما پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان که امروزه یکی از مهم ترین گونه های پرورشی در ایران است، مربوط به سال ۱۳۳۸ شمسی است.
توجه به آبزیان و نگهداری و تکثیر آنها، به سبب پروتئین خوب و باکیفیت آنها در مقایسه با سایر گوشت ها، همواره مورد تأکید بوده است. این امر به مرور زمان موجب رشد اقتصادی و صنعتی کشور شد و اهمیت فزاینده ای پیدا کرد.
پرورش ماهی به سبک امروزی در ایران: توسعه و تخصص گرایی
بر اساس تاریخچه پرورش ماهی در ایران، تکثیر و نگهداری آبزیان با محیط های طبیعی آغاز شد؛ اما در ادامه، به دلیل کاهش منابع آبی و نیاز به تولید بیشتر، پرورش دهندگان به سمت استفاده از استخرهای مصنوعی و محیط های قابل کنترل روی آوردند.
استفاده از محیط های کنترل شده رشد چشمگیری یافت تا در سال های ۱۳۴۷ و ۱۳۴۸ شمسی، شرکت سهامی شیلات کشور اولین ایستگاه بررسی پرورش ماهیان کپور را تأسیس کرد. در ادامه، مجتمع پرورش تاس ماهیان سنگسر رشت نیز در سال ۱۳۵۰ به بهره برداری رسید که نشان دهنده توسعه زیرساخت ها در این حوزه بود.
پرورش ماهی مدرن
هم اکنون در ایران، مراکز متعددی جهت تکثیر و پرورش ماهیان تحت نظر شرکت سهامی شیلات فعالیت دارند. برخی از این مراکز عبارتند از: مرکز شهید رجایی ساری، مرکز شهید انصاری رشت، مرکز شهید مرجانی آق قلا و مرکز شهید مطهری یاسوج. هر کدام از این مراکز مسئول تکثیر دسته ای از ماهیان خاص هستند که نشان دهنده تخصص گرایی در این صنعت است. علاوه بر مراکز یاد شده، تعداد بسیاری از حوضچه ها و مزرعه های پرورش ماهی نیز در کشور فعال هستند که البته تحت نظر بخش خصوصی اداره می شوند و سهم بزرگی در تولید ماهی کشور دارند.
وضعیت و شرایط پرورش قزل آلا در کشور
پس از بررسی تاریخچه پرورش ماهی در دنیا و ایران، لازم است درباره وضعیت پرورش ماهی قزل آلا و شرایط پرورش آن در کشور نیز اندکی صحبت کنیم. ماهی قزل آلا یکی از ماهیان سردآبی است که پرورش آن در کشور از رونق خوبی برخوردار است.
این نوع ماهی در دمای بین ۱۲ تا ۱۸ درجه سانتی گراد رشد مناسبی داشته ولی دمای بالای ۲۴ درجه سانتی گراد برای آن مرگ آفرین است. عدد PH مناسب برای ماهیان قزل آلا بین ۶.۸ و ۸.۴ است و PH غیر از این محدوده موجب از بین رفتن آنها می شود.
میزان اکسیژنی که برای ماهیان قزل آلا لازم است بستگی به عوامل گوناگونی از جمله: دما، شوری و همینطور ارتفاع آب آنها دارد. البته روش های متعددی جهت اکسیژن رسانی در آب ماهیان وجود دارد که یکی از آنها استفاده از وسیله ای به نام هواده است.
استخر پرورش ماهی مناسب برای قزل آلا
یکی از مواردی که باید در پرورش ماهی قزل آلا در نظر گرفت، شفافیت آب است؛ چرا که قزل آلا یک موجود شکارچی بوده و باید شکار را در آب ببیند. به همین جهت، اگر آب ماهی قزل آلا از شفافیت لازم برخوردار نباشد، ماهی رشد خوبی ندارد. بنابراین، پرورش دهندگان این نوع ماهی باید توجه زیادی به زلالی آب داشته باشند.
همانطور که گفتیم، در کتب و تاریخچه پرورش ماهی آمده است که پرورش دهندگان ابتدا از مناطق طبیعی برای تکثیر ماهیان استفاده می کردند؛ اما امروزه این استخرها اغلب به صورت مصنوعی ساخته می شوند. استخرهایی که جهت پرورش قزل آلا طراحی می شوند باید ویژگی های خاصی داشته باشند که البته همه آنها از کیفیت مناسبی برخوردار نیستند. برخی از ویژگی های لازم جهت استخرهای مصنوعی عبارتند از: شیب دو درصد جهت خروج فضولات، ساخت ورودی مناسب و همچنین طراحی خروجی سه شیاره جهت خروج آب کف و تنظیم سطح آب با توجه به شرایط آن. این موارد، تضمین کننده سلامت و رشد بهینه ماهیان در محیط های پرورشی هستند.
جمع بندی: آینده روشن صنعت آبزی پروری
تاریخچه پرورش ماهی، از هزاران سال پیش تا به امروز، نشان دهنده تکامل مستمر این فعالیت حیاتی است. از پرورش های سنتی در استخرهای خاکی و محیط های طبیعی تا توسعه تکنیک های پیشرفته لقاح مصنوعی و احداث مزارع مدرن آبزی پروری، انسان همواره در تلاش بوده تا از پتانسیل بالای این موجودات آبزی برای تأمین نیازهای غذایی و اقتصادی خود بهره برداری کند.
امروزه، پرورش ماهی نه تنها یک صنعت پررونق و سودآور است، بلکه به عنوان یک راهکار پایدار برای امنیت غذایی جهانی و توسعه اقتصادی پایدار، نقشی کلیدی ایفا می کند. با توجه به افزایش جمعیت و محدودیت منابع، اهمیت این صنعت بیش از پیش آشکار می شود. پیشرفت های آتی در ژنتیک، تغذیه، مدیریت بیماری ها و فناوری های نوین آبزی پروری، نویدبخش آینده ای روشن تر برای این صنعت است که می تواند به طور فزاینده ای به سلامت انسان و محیط زیست کمک کند.
فروشگاه فیش مارکت یاری رسان شما در آبزی پروری
یا شما نیز علاقه مند به ورود به دنیای پربار پرورش ماهی هستید یا به دنبال تأمین بهترین و تازه ترین محصولات دریایی هستید؟
فیش مارکت با سال ها تجربه و تخصص در زمینه آبزی پروری و توزیع ماهی، همراه شماست.
با ما تماس بگیرید و از مشاوره تخصصی و محصولات با کیفیت ما بهره مند شوید:
برای شروع کسب و کار پرورش ماهی یا توسعه مزرعه خود، به بخش “تماس با ما” در سایت فیش مارکت مراجعه کنید.
برای خرید تازه ترین و با کیفیت ترین انواع ماهی و آبزیان، از “فروشگاه آنلاین فیش مارکت” دیدن فرمایید.
فیش مارکت – دریایی از تازگی، فرصتی برای رشد.
تاریخ انتشار اولیه: 1401/06/21
تاریخ بروزرسانی: 1404/07/12
